De perfecte tekst (volgens de wetenschap)

Tekstschrijven: dat doen we bij Lamar communicatie dagelijks. Maar een goede tekst schudt niet iedereen zo uit zijn mouw. Zelf vind ik het nog heel lastig om een begrijpelijke, inhoudelijke, aantrekkelijke én interessante tekst te schrijven. Gelukkig kan de wetenschap een aantal tips geven.

In mijn bacheloropleiding communicatie lezen we veel literatuur van communicatie- en taalwetenschappers. Vaak is deze literatuur heel theoretisch, maar bepaalde theorieën zijn rechtstreeks te gebruiken in de praktijk. Zo heeft een aantal onderzoekers zich bezig gehouden met het vraagstuk: wanneer wordt een tekst als ‘begrijpelijk’ ervaren door de lezer?

Makkelijke woorden en niet te lange zinnen

Het eerste struikelpunt in een tekst is voor veel lezers het gebruik van moeilijke woorden. Als woorden in de tekst lastig te begrijpen zijn, is de gehele tekst minder overzichtelijk. Maar hoe bepaal je wat een moeilijk woord is? Hiervoor zijn al lang geleden formules (Flesch, The Art of Readable Writing, 1949)¹ ontwikkeld, die ook vandaag nog worden gebruikt.

Makkelijke woorden zijn woorden die heel frequent zijn. Daarnaast tellen lettergrepen en zinslengte mee in de formule: hoe korter, hoe begrijpelijker. De formules zijn inmiddels omgezet naar het Nederlands (Flesch-Douma formule, 1960)² en worden ook gebruikt als basis voor de Yoast-plugin in WordPress. Natuurlijk bestaan er ook laag frequente woorden die makkelijk zijn en korte woorden die moeilijk zijn, maar dat zijn de uitzonderingen die de regel bevestigen!

De Flesch-Douma-formule luidt: leesgemak staat gelijk aan 206,84 – (0,77 x woordlengte) – (0,93 x zinslengte). De score die uit de formule komt, verwijst naar verschillende opleidingsniveaus. Hoe lager de score, hoe geschikter de tekst is voor academici. Hoe hoger de score, hoe makkelijker de tekst is voor leerlingen van de basisschool (groep 6).

Bekende woorden

Naast frequentie en zins- en woordlengte speelt (on)bekendheid van een woord een rol. Hoe onbekender, hoe moeilijker. Het verwerken van bekende en onbekende woorden is onderzocht aan de hand van een experiment. William en Morris (2004)³ hebben proefpersonen voorafgaand aan een eyetracking-onderzoek een vragenlijst voorgelegd, waarop ze konden aangeven hoe vaak ze bepaalde woorden hadden gezien. Daaruit konden William en Morris afleiden wat bekende en onbekende woorden zijn. Met het eyetracking experiment zagen zij vervolgens dat de proefpersonen langer blijven hangen op onbekende woorden. Zij concludeerden dat het dus langer duurt om een onbekend woord te verwerken.

Coherente teksten

Een ander punt waar een schrijver goed op moet letten, is de samenhang in de tekst. Als je het belangrijk vindt dat de lezer de kern van je verhaal begrijpt, moet de tekst een coherent geheel zijn. Een coherente tekst is een tekst waarin lezers zelf niet veel inferenties (verbanden) hoeven te leggen, maar waar alles duidelijk en verbonden is met elkaar.

Salmerón, Cañas, Kintsch & Fajardo (2005)⁴ vonden dat lezers met weinig kennis van het onderwerp het liefst een coherente tekst lezen. En dat mensen met veel kennis van het onderwerp liever een incoherente tekst lezen. Dit is vrij logisch omdat een lezer met veel kennis van het onderwerp de verbanden zelf kan leggen. Lezers met weinig of geen kennis van het onderwerp hebben de verbanden wel nodig in de tekst omdat ze deze niet zelf kunnen leggen.

Salmerón en anderen hebben de proefpersonen eerst gevraagd een kennistoets over het onderwerp van de tekst te maken. Op basis van deze toets zijn de deelnemers ingedeeld in twee groepen: mensen met veel kennis en mensen met weinig kennis over het onderwerp. Ze hebben ook twee versies van de tekst ontwikkeld, een coherente en een incoherente tekst.
Na het lezen van de tekst werden vragen over de tekst voorgelegd aan de lezers. Uit de resultaten blijkt dat lezers met weinig voorkennis van het onderwerp beter scoren op een coherente tekst. Lezers die wel voorkennis hebben, scoren beter op een incoherente tekst. Dit onderzoek ging wel uit van een vrij kleine steekproef, 40 proefpersonen.

Weet voor wie je schrijft

Op basis van wetenschappelijk onderzoek blijkt dus dat er veel factoren van belang zijn bij het schrijven van een goede tekst. Wat wij natuurlijk al wisten. Maar de wetenschap onderstreept het nog eens extra: je moet weten voor wie je de tekst schrijft, om te weten hóe je moet schrijven.

Bronnen

¹ Flesch, R. (1962). The Art of Readable Writing. Wiley.

² Douma, W.H. (1960). De leesbaarheid van landbouwbladen: een onderzoek naar en een toepassing van leesbaarheidsformules. Bulletin, 17.

³ Williams, R. S., & Morris, R. K. (2004). Eye movements, word familiarity, and vocabulary acquisition. European Journal of Cognitive Psychology, 16(1-2), 312-339.

⁴ Salmerón, L., Cañas, J. J., Kintsch, W., & Fajardo, I. (2005). Reading strategies and hypertext comprehension. Discourse Processes, 40, 171-191.